گروه اقتصادی/  با واقعی شدن قیمت چهار قلم کالای اساسی و واریز یارانه 300 تا 400 هزار تومانی به ازای هر نفر به حساب 9 دهک درآمدی کشور، فاز نخست مردمی‌سازی منابع و یارانه‌ها در دولت سیزدهم کلید خورد. طبق تصمیم ستاد تنظیم بازار، قیمت هر کیلوگرم مرغ 59 هزار و 800 تومان، تخم‌مرغ 39 هزار و 800 تومان، روغن مایع آفتاب گردان 810 گرمی پخت و پز و سرخ کردنی 63 هزار تومان، قیمت شیر نایلونی ۹۰۰ گرمی 15 هزار تومان، شیر بطری یک لیتری 18 هزار تومان، ماست 5/2 کیلویی 49 هزار و 500 تومان و
پنیر ۴۰۰uf گرمی نسبتاً چرب 37 هزار و 500 تومان تعیین شد.
 هرچند درنگاه اول افزایش قیمت این بخش از کالاهای اساسی هزینه خانوارهای ایرانی را بالا می‌‌برد، اما با محاسبه سرانه مصرف طبق بودجه خانوار و یارانه نقدی که به حساب مشمولان واریز شده است، ضمن پوشش افزایش هزینه ناشی از رشد قیمت این کالاها مبلغی نیز برای خانوارها باقی می‌‌ماند که البته این رقم برای دهک‌های پایین درآمدی بیشتر و هرچه به سمت دهک نهم می‌‌رویم این رقم کمتر می‌‌شود. به طوری که محاسبات نشان می‌‌دهد، قدرت واقعی خرید سه دهک کم‌ درآمد 800 هزار تومان و 4 دهک متوسط 227 هزار تومان بیشتر می‌شود. همچنین قدرت خرید دهک اول شهری با وجود قیمت‌های جدید کالاهای اساسی، بیش از 900 هزار تومان افزایش پیدا خواهد کرد.
البته در این گزارش افزایش قیمت های احتمالی کالاهای جانشین و یا سایر اقلام اشاره ای نشده که خود موضوع گزارش دیگری است. در این گزارش صرفا تاثیر مستقیم مبلغ کمک معیشتی در خرید این 4 کالا بررسی شده است.
سود یک میلیون تومانی دهک اول درآمدی
با توجه به یارانه دریافتی، دهک اول شهری با افزایش قابل توجه قدرت خرید مواجه خواهند شد. بر اساس آخرین گزارش بودجه خانوار، در دهک اول شهری (کم‌درآمدترین قشر) مصرف ماهانه مرغ یک خانوار چهارنفره 3 کیلوگرم، تخم‌مرغ 1.18 کیلوگرم، پنیر 580 گرم، انواع شیر 2.75 کیلوگرم و روغن خوراکی 2.2 کیلوگرم است. تا پیش از این هر خانواده چهار نفره دهک اول شهری برای تأمین مرغ، تخم‌مرغ، پنیر،‌ شیر و روغن خود با قیمت‌های قبلی ماهانه 241 هزار تومان هزینه می‌کرد  که  با اصلاح یارانه کالاهای اساسی به 568 هزار تومان افزایش یافته است. این درحالی است که دولت به هر خانوار 4 نفره دهک اول هر نفر 400 هزار تومان و مجموعاً یک میلیون و 600 هزار تومان یارانه داده است. بنابراین از یارانه 1.6 میلیون تومانی خانوارهای چهارنفره پس از خرید همان مقدار کالای اساسی، بیش از یک میلیون و 31 هزار تومان در حساب خانوار باقی می‌ماند. حتی اگر خالص یارانه اضافه‌ شده یعنی یارانه جدید پس از کسر یارانه‌های سابق را هم حساب کنیم که یک میلیون و 250 هزار تومان می‌شود، باز هم قدرت خرید کم‌درآمدترین قشر شهری نهایتاً پس از خرید همان بسته ارزاق، 923 هزار تومان افزایش خواهد یافت یعنی قدرت خرید دهک اول دو برابر شده است حتی با افزایش قیمت‌ها.
783 هزار تومان برای دهک دوم باقی می‌‌ماند
دهک دوم شهری کشور نیز طبق گزارش بودجه خانوار، ماهانه 4.16 کیلوگرم مرغ، 1.5 کیلو تخم‌مرغ، 780 گرم پنیر، 4 کیلوگرم شیر و 2.83 کیلوگرم روغن مصرف می‌کند. تا پیش از این تهیه این سبد کالاهای اساسی برای دهک دوم شهری، حدود 336 هزار تومان تمام می‌شد که با قیمت‌های جدید  به 803 هزار تومان افزایش یافته است؛ یعنی هزینه خرید همان مقدار ارزاق اساسی برای این قشر 466 هزار تومان بیشتر شده است. این در حالی است که یک میلیون و 250 هزار تومان به یارانه این قشر اضافه شده است. بدین ترتیب، با کسر 466 هزار تومان افزایش برای خرید کالاهای اساسی فوق، نهایتا 783 هزار تومان مانده خالص یارانه اضافه‌شده برای دهک دوم خواهد بود.
قدرت خرید دهک سوم 706 هزار تومان بالا می‌رود
در دهک سوم شهری نیز محاسبات نشان می‌دهد که با قیمت‌های جدید کالاهای اساسی، نهایتاً قدرت خرید آنها 706 هزار تومان بالا می‌رود. هزینه خرید بسته ارزاق   پیش از این 375 هزار تومان بود که با قیمت‌های جدید تقریباً به 918 هزار تومان افزایش خواهد یافت؛ اما از آن سو خالص یارانه دریافتی آنها یک میلیون و 250 هزار تومان بیشتر شده که بیانگر افزایش 706 هزار تومانی قدرت خرید این قشر، حتی با کسر هزینه‌های جدید است.
افزایش نسبی قدرت خرید دهک‌های متوسط
در دهک چهارم شهری نیز که هر نفر یارانه 300 هزار تومانی دریافت کرده‌اند، تهیه بسته ارزاق با قیمت‌های جدید 952 هزار تومان در ماه تمام می‌شود که افزایش حدوداً 554 هزار تومانی، نسبت به قیمت‌های سابق دارد. اما هر خانوار 4 نفره دهک چهارم به طور خالص 846 هزار تومان یارانه جدید دریافت کرده (یک میلیون و 200 هزار تومان منهای یارانه‌های قبلی) نهایتاً برای این دهک 291 هزار تومان پول هم باقی می‌ماند که به معنای افزایش واقعی قدرت خرید آنها است.
برای دهک پنجم نیز قدرت خرید این قشر 236 هزار تومان بالا خواهد رفت؛ برای دهک ششم نیز از خالص یارانه اضافه شده 234 هزار تومان باقی می‌ماند. برای دهک هفتم نیز نهایتاً 150 هزار تومان پول باقی می‌ماند.
میزان افزایش قدرت خرید دهک‌های هشتم و نهم
دهک‌های هشتم و نهم،‌ برای دهک هشتم 71 هزار تومان و برای دهک 9 نیز 18 هزار تومان باقی می‌ماند.

75 میلیارد دلار ارز ترجیحی که مانع افزایش قیمت ها نشد

گروه اقتصادی/ درحالی دولت قبل با هدف ثابت نگه داشتن نرخ ارز و ثبات قیمت کالاهای اساسی، سیاست ارز ترجیحی را در 20 فروردین 1397 کلید زد که این سیاست با صرف میلیاردها دلار ارز دولتی نتوانست به اهداف پیش‌بینی شده خود دست یابد. قیمت‌هایی که قرار بود ثابت باشد، همپای سایر کالاهای غیرمشمول ارز ترجیحی بالا رفت و تنها دراین مسیر عده‌ای خاص از مابه التفاوت ارز 4 هزار و 200 تومان با بازار آزاد منتفع شدند. درچهارسالی که دولت برای واردات کالاهای اساسی و دارو ارز ترجیحی اختصاص می‌داد درمجموع حدود 75 میلیارد دلار از این ارز هزینه شده که رانت ایجاد شده آن بیش از 900 هزارمیلیارد تومان است. با وجود این، این حجم کلان از ارز، نتوانست سدی دربرابر افزایش جهشی قیمت کالاها و مایحتاج اساسی مردم باشد.
رشد چند برابری قیمت کالاهای مشمول
به علت رواج دلالی و فساد در چرخه واردات و توزیع کالاهای وارداتی با ارز ترجیحی، قیمت برخی از این مواد به شدت افزایش یافته است به طوری که متوسط افزایش قیمت کالاهای مشمول این ارز از متوسط نرخ تورم کشور بالاتر بوده است. برای مثال قیمت ذرت از زمان تخصیص ارز 4 هزار و200 تومان، تقریباً 3 برابر شده که بخشی از آن تورم جهانی بوده است. همین‌طور قیمت کنجاله سویا نسبت به قبل از تخصیص ارز 4200 تومانی تقریباً 4 برابر شده است. علاوه‌بر این، قیمت مرغ در سال 1396 و قبل از شروع سیاست ارز 4200 تومانی به طور متوسط 7 هزار و400 تومان بود، درحالی که امسال به حدود 30 هزار تومان رسیده بود، یعنی 4 برابر شده است؛ این درحالی است که تورم سایر نهاده‌های تولید مرغ 4 برابر نشده که این گرانی را توجیه کند. به عبارتی قیمت مرغ همسو با سایر کالاهایی که ارز 4200 تومانی دریافت نکردند، افزایش یافته است.
افزایش بیش از تورم
بررسی‌ها نشان می‌دهد درسال‌های 1398 و 1399 که همچنان بخشی از کالاهای اساسی مشمول ارز ترجیحی بوده رشد قیمت برخی از کالاها بیش از شاخص تورم و رشد نرخ ارز بوده است. در این دو سال شاخص کل تورم 81 درصد و و شاخص مواد خوراکی و آشامیدنی 91 درصد افزایش داشته است، اما قیمت چای دراین دوره با رشد 202 درصدی مواجه شده است. همچنین کره و شکر هم به ترتیب با رشد 121 و 112 درصدی همراه بوده است. علاوه‌بر این، قیمت برنج خارجی 175 درصد و قیمت گوشت قرمز 36 درصد بالا رفته است. این در شرایطی است که بهای ارز دراین دو سال 85 درصد افزایش یافته است. بدین ترتیب همانگونه که مشاهده می‌شود، سیاست ارز ترجیحی با تخصیص بخشی از منابع ارزی کشور نتوانسته است، مانع افزایش قیمت کالاهای اساسی و خوراکی شود، یعنی همان هدفی که ارز 4 هزار و 200 تومانی را ابداع کرد.
 افزایش هزینه تولیدکنندگان
ازسوی دیگر، نه تنها ارز ترجیحی مانع رشد قیمت کالاهای مشمول نشد، بلکه دراین دوره هزینه تولیدکنندگان هم به میزان زیادی افزایش یافته است. اعطای ارز 4200 تومانی با هدف جلوگیری از افزایش هزینه تولیدکنندگان بخش کشاورزی صورت گرفت که مقایسه شاخص بهای تولیدکننده بخش کشاورزی در سال‌های 99-1397 و سال‌های 96- 1394 نشان از رشد 38 درصدی این شاخص دارد. بدین ترتیب با تخصیص ارز ترجیحی، نه تنها تولیدکننده بخش کشاورزی متضرر گردید، بلکه مصرف‌کننده نهایی نیز با پرداخت بهای بیشتر، هزینه بیشتری را متحمل شد.
تخصیص ارز 4200 تومانی برای واردات کالاها و نهاده‌ها سبب افزایش تمایل به واردات و کاهش انگیزه تولید داخلی شده است. از سال 1397 به بعد با تخصیص ارز 4200 تومانی برای واردات ذرت، حجم واردات این نهاده به شدت بیشتر شده است. البته همان‌طور که ذکر شد حجم اضافی وارداتی، سبب افزایش تولید در داخل و کاهش هزینه مصرفی مردم نشده، بلکه صرف کارخانجات ماکارونی و شکلات و شیرینی یا قاچاق به خارج از کشور شده است.
نتیجه این سیاست غلط، پس از 3 سال، اکنون به‌طور خاص، بازار نهاده‌های دامی و روغن را به رانت و فساد آلوده کرده است، این سیاست زنجیره‌ای از تجارت صوری، با هدف بالا بردن تقاضا را تشدید کرده و بازارها را با اختلال مواجه ساخته است. به‌گونه‌ای که در یکی از سامانه‌های مربوط به توزیع جوجه‌های یک روزه بیش از 9 هزار کد یکتا به‌صورت صوری و جعلی کشف شده که هدف آن دریافت نهاده‌ها برای تولید جوجه یک روزه بوده است.
ارز ترجیحی به کام ثروتمندان
با وجودی که به طور طبیعی و از طریق مبادی توزیع رسمی بخشی از کالاهای اساسی مشمول ارز ترجیحی میان مردم توزیع شد. اما همین بخش از کالاها هم بیشتر نصیب ثروتمندان شد. برای مثال مصرف سرانه گوشت مرغ در کشور به تفکیک دهک‌های درآمدی در سال‌های 99-1390 نشان می‌دهد که به شدت شاهد کاهش مصرف سرانه مرغ توسط دهک‌های متوسط و کم‌درآمد بوده‌ایم. مصرف سرانه تخم‌مرغ در کشور به تفکیک دهک‌های درآمدی درسال‌های 99-1390 نیزنشان می‌دهد، درحالی که تخم‌مرغ جزو ارزاق پرمصرف قشر فقیر بود به علت گرانی در سه سال اخیر به شدت مصرف آن توسط این اقشار پایین آمده است؛ این درحالی است که برای اقشار پولدار تغییرمحسوسی رخ نداده است. مصرف سرانه گوشت قرمز در کشور به تفکیک دهک‌های درآمدی در سال‌های 99-1390 هم نشان می‌دهد که دراین مدت مصرف گوشت قرمز توسط اقشار فقیر تقریباً کمتر از نصف شده درحالی که برای اقشار مرفه تغییرات به شدت کمتری رخ داده است. همچنین مصرف سرانه شیر و فرآورده‌های شیر درکشور به تفکیک دهک‌های درآمدی در سال‌های 99-1390 هم بیانگرکاهش بیشترمصرف شیر بین اقشار متوسط و کم‌درآمد نسبت به پولدارهاست.